«Eg har vore altfor feig.» Slik begynner den til no siste boka mi Det året eg vakna (Samlaget 2025).

Eg har jobba nesten 30 år i norsk presse, vore fast tilsett i DN og skrive reportasjar om natur og friluftsliv for A-magasinet i ti år, jobba i Svalbardposten.

Dei siste 19 åra har eg skrive 20 bøker, og dei aller fleste tekstane mine frå dei siste 15 åra handlar om natur, nord og kjærleiken til alt dette. Eg har skrive bøker om tre, om polarheltinner, om fjell, om lysforureining og mørkeredsel, om å ro inn Sognefjorden, om Nina Jensen og havet. Og, ja, fleire av bøkene er selt til utlandet.

Eg veit at alt dette er relevant for ethos, og for at eg får lov til å snakke her no.

Men eigentleg har eg lyst til å begynne heilt annleis:

Hei eg heiter Sigri, og eg er eit fnugg. Noko levande blant ufatteleg mykje anna levande, eit menneske blant så mange milliardar andre levande arter, eit fnugg, laga av stjernestøv som har mitt vesle blaff her på kloden, som alle andre.

Og som med dette skriv litt om det å skrive om natur, og korleis det har endra seg for meg, og korleis det har endra meg.

Eg har fått nokre spørsmål frå Norsk Forfattersentrum:

Kvifor skriv eg om natur? spør dei

Kanskje begynte eg med det fordi eg  vaks opp ved havet og på fjellet, på Finse, kanskje fordi eg helst vil vere ute heile tida, så då har eg invitert folk ut og intervjua dei der.

Eg har skrive for å få vere ute, for å få folk ut, for å lære det eg hadde lyst til å lære. Eg har nok vore totalt lyst-styrt!

Eg har hengt meg opp i eit sitat frå den franske oppdagaren Jacques-Yves Cousteau: «People protect what they love». Eg tenkte at berre folk skjønte det, kor vakker, fin naturen er, berre dei skjønte det, så ville dei ta vare på den. Men så kom eg til eit punkt kor uroa vart større, og eg tenkte at dette går faktisk ikkje lenger.

For eg har vore altfor feig.

Turtips, medan skogane brenn

Eg har altså kome med turtips, medan skogane brenn, havet stig, medan mikroplasten finn stadig nye vegar djupt inn i økosystema og kroppane våre, hjernen vår, eg treng ikkje ramse opp meir, de veit kva som skjer.

Planen med den til no siste boka, var å bruke eit år på å skrive om det eg er redd for, og det eg er glad i. Eg skreiv frå naturen der eg var, i nord om vinteren, ved fjorden om våren, ved havet om sommaren, på fjellet om hausten. Eg intervjua folk og las mykje for å få biologiske, geologiske, psykologiske og filosofiske perspektiv på det som skjer. Eg tenkte det kunne fungere som terapi, å innrømme redsla. Eller eksponeringsterapi, å utsette meg sjølv for fakta. Men er det mogleg å bry seg, skrive om alvoret, ta det inn utan sjølv å gå til grunne? Kan redsla bli ei kraft? Det ville eg prøve å svare på med denne boka.

Eg begynte i vinteren, heldt fram i våren, men så kom sommaren.

Kva skjer om sommaren? For ikkje å snakke om hausten?

Eg kan avsløre at boka inneheld både kollaps og oppvakning, så ja, denne boka har faktisk endra den måten eg ikkje berre skriv om natur på, men også endra meg.

Svaret på kvifor eg skriv om det eg gjer, er med andre ord annleis no.

Eg er ikkje berre lyst-styrt lenger. Eg kjenner på eit større ansvar, kanskje også på ei plikt. Kanskje er det ei livsoppgåve, å skrive om igjen og om igjen om dette, utfordre sjangrar, leike i grenseområda, samtidig som eg held meg strengt til både NFFO sine etiske reglar og journalistane si Ver Varsom-plakat. Røynda er ellevill nok for meg.

Kva er gjevande med tematikken? spør Forfattersentrum

Tematikken er ikkje berre gjevande, den er altoppslukande, essensiell, den er det viktigaste, den er ramma for vår eksistens. Og så er det mykje kjærleik i tillegg. Til naturen, til alt anna levande.

Vi journalistar og forfattarar snakkar om å skrive for dei stemmelause, men gjer vi eigentleg det? Kven er dei eigentleg stemmelause, er det ikkje dei som ikkje har vårt språk, våre båsar, våre ord og kategoriar? Dei som har sitt heilt sitt eige. Alt levande kommuniserer - og kven skal tale alt dette andre levande si sak? Kven skal tale fuglane si sak, som Amalie Kasin Lerstang skriv i sin roman. Kven skal tale froskane og flugene og villreinen og fjella og mosen og elvane si sak?

Eg ønsker å vere eit bindeledd, mellom forskarar og publikum, mellom sjølve naturen og publikum. Eg vil tale naturen si sak. Fordi vi er natur. Og fordi vi har heva oss over den lenge nok, tenkt at den er til for å tilfredsstille våre stadig eskalerande behov, i staden for å tenke at vi er ein del av den.

Falsk balanse

Forfattersentrum spør om kva utfordringar og problem som er knytt til å skrive om natur. Då eg skreiv om natur og klima som journalist, var det lenge sånn at vi trudde det måtte balanse til: At om ein bekymra klimaforskar fekk sleppe til, så måtte det ein klimaskeptikarar med i panelet også. Eg intervjua klimaforskar Helge Drange om dette ein gong for lenge sidan.

«Dette er ikkje ein debatt der ein kan vere for eller mot, som debatten om auka matvareprisar, innvandring eller kåring av nasjonalfugl,» sa han. «Du kan ikkje vere for eller mot klimaendringar. For dei skjer og er styrte av naturlover». Han kalla det balansens tyranni, at media var så fokuserte på dette.

Dette har kanskje betra seg litt no, men kvifor er det ikkje fleire som gjer noko?

Den menneskelege hjernen si oppbygging er ein del av problemet. Hjernen vår responderer ikkje som den burde på natur- og klimakrisene, den reagerer på akutte kriser. Dessverre tenker vi ganske kortsiktig og egoistisk. Og ettersom systema og samfunnet er bygd opp av oss som har slike hjernar, så ja ...

Det er meir enn nok av problem ... Berre denne skrivinga, snakkinga. Det eg driv med, vi driv med, kva nytte er det i det? Er det nokon som les det eg skriv som ikkje er einige i utgangspunktet? Og kan verkeleg fleire ord løyse noko som helst?

Fleire problem: Eg har fått eit par anonyme hat-meldingar etter eit lesarbrev i ei lokalavis, men det prella av. Mange, spesielt på heimebane, liker å gjere narr av tittelen på siste boka mi. Det prellar også av.  

Elles er jo min metode mest å angripe meg sjølv, avsløre eigen frykt. For mørket i boka mi Mørke, for høgder i boka mi Frykt og jubel – og for natur – og klimakrise, og for sjølve klimaangsten i siste boka her, så eg har ikkje fått mange rasande e-postar – førebels.

Kvifor skriv du på den måten du gjer? spør Forfattersentrum

Min metode er undring, dialog, og altså, å angripe meg sjølv, meir enn andre, kanskje?

Eg skriv forteljande sakprosa, narrative non fiction, eller essay, som nokon meiner den siste boka mi er. Eg bruker meg sjølv i lag med andre sine historier og intervju og forsking og tal og rapportar og bøker, ikkje fordi mi historie er viktig, men fordi eg ikkje klarer å berre framstille fakta på fakta. Eg treng ei historie, ein motor, og mi historie kjenner eg best av alle historier, og den er så lite viktig og eigentleg så lite spektakulær at ho ikkje kjem i vegen for det eg luskar inn av fakta og resonnement. Mi historie er eit verkemiddel for å få i gang refleksjonar i lesaren – og det å klare å treffe andre stader i kroppen enn det reine tal og fakta gjer, det er sjølvsagt målet.

Finst det ein forfattarfellesskap blant dei som skriv om natur og klima? spør Forfattersentrum

Eg har mine vener i friluftslivsjangeren- og bransjen, og i journalistsjangeren og -verda, men å skrive denne siste boka  har ført meg til eit mykje større alvor og til ein høgare himmel over det heile. Det har ført meg til heilt andre folk, eg har blitt invitert heilt nye stader.

Dette fellesskapet består av filmfolk, aktivistar, fotografar, forskarar, forfattarar, byråkratar, – alle som jobbar med dette på kvar sine måtar, i kvar sine uterom. Og sjølv om vi sit i heilt ulike landskap, kjennest det som å sitte rundt eit bål – og frå alt som brenn i midten og mellom oss kjenner eg ein god varme.

Det har rett og slett vore mindre einsamt å vere forfattar dei siste åra.

For eg trur at alle trengst og alle verkemidlar trengst, alle skrivemåtar og sjangrar og alle vere- og snakke-, kviskre- og ropemåtar trengst.

Vi treng å ettergå fakta og tal og analysar, vi treng å stille politikarar til veggs, vi treng forsking og poesi og dans og noveller og krim, ingeniør og byggjekunst, juss og biologi og økonomi – og vi treng å lenke oss fast, nokon må brøle – og vi må samarbeide om vi skal handtere alt som no kjem og som verda vår ikkje er rigga for.

Det er for seint å vere pessimist no, som legenda Nils Faarlund seier.

Eg kjenner også på ein fellesskap når eg reiser rundt og snakkar, eit smil i salen, gode samtalar etterpå, eg har slutta å be om spørsmål etter foredrag. No spør eg heller om tankar og meiningar.

Eg har hatt mine feimus minuttar på tv, eg treng ikkje meir av det, eller av andre ting som denne bransjen finn viktig. Å plaske rundt i eigen navle med blikket vendt innover medan verda hanglar, stormannsgale tek seg til rette, medan skogane brenn og havet stig og mikroplasten – ja, de veit kva den gjer.  Navlesvømming har eg drive med lenge nok.

Eg veit at eg ikkje kan seie dette om andre, men eg kan seie det om meg sjølv: Dette at eg er eit fnugg, og trivst med det. For meg er det ei heilt nødvendig erkjenning, det betyr sjølvsagt ikkje ei fråskriving av ansvar, eg skal vere eit sabla bra fnugg. Som kan gjere noko viktig, ta vare på dei og det eg skal ta vare på, skrive, tru på at det verktøyet vi har framleis verkar. At tekst, bøker kan opne, kan endre verda, det må vi tru på.

Og det kan det vere stor og djup meining i: Å løfte blikket. Sjå at angsten kan bli ein kraft, som klimapsykolog og økonom Per Espen Stoknes seier. Sjå at det er mogleg å vite om elende, men likevel strekke seg for å få noko gjort, sjølv om ingen veit korleis det kjem til å gå, jobbe for eit sosialt vippepunkt. Som ein bibliotekar i Spydeberg sa då han bokbada meg nyleg: «Eg skal gjere mitt. Det skal ikkje stå på meg.»

Så ja, vi må skape bølger saman, skape medvit, skrive og snakke om dette med alle som er einige og dei som er ueinige.

Då eg jobba med siste boka var eg oppteken av håp, mange spør om det: håp, håp, håp, finst det, kor er det – kor må vi leite? Ein av dei eg intervjua til boka sa det vakkert: Han var lei av folk spurte om det finst håp, for håp er ikkje noko vi skal finne, sa han, det er noko vi skal skape!

Altså vi – i lag.